[INFOGRAFIE] De straatbewoners van 2021

Sinds 1995 begeleidt DIOGENES dakloze personen op hun leefruimtes met als missie bruggen te bouwen tussen de straat en de rest van de samenleving. Elke dag ontmoeten de straathoekwerkers een groot aantal straatbewoners. Zij bouwen banden op met hen, kennen hun geschiedenis, hun vroegere en huidige moeilijkheden, hun talenten en dromen, hun middelen... Maar deze rijkdom die men op straat aantreft, kunnen we niet in statistieken terugvinden. Onderstaande infografiek geeft enkele trends weer. Het geeft niet de complexiteit van individuele situaties weer, noch de volledige daklozenpopulatie in Brussel. Het is gebaseerd op de gegevens die beschikbaar zijn voor 984 van de 1.187 personen die in 2021 door DIOGENES werden begeleid.

Demografie van de straatbewoners

Hoewel het aantal dakloze slapers van jaar tot jaar toeneemt, stellen we vast dat het aantal dakloze vrouwen sterker stijgt dan het aantal dakloze mannen. In 2021 hebben we 31% vrouwen ontmoet, een percentage dat 7% hoger ligt dan in 2020!

Wij begeleiden mensen van alle leeftijden, waarbij de meerderheid vorig jaar tussen de 40 en 60 jaar oud was (48%). Toch zien we een lichte verjonging (+ 1% jongeren onder de 25 in vergelijking met 2018).

De mensen die we in 2021 volgden waren voornamelijk Belgen, maar het is opvallend dat 50% van ons publiek bestond uit andere Europese burgers. Daarom gaan wij hieronder specifieker op hen in. 17% van de mensen die in 2021 werden begeleid, kwamen van buiten de EU. In totaal waren er ruim 50 verschillende nationaliteiten vertegenwoordigd.

Problematieken van dakloze personen

Meestal strekt onze begeleiding zich uit over een lange termijn zodat iedere persoon de plaats kan innemen die bij hem of haar past in de samenleving.

We kennen 22% van ons publiek al meer dan 5 jaar en 11% meer dan 10 jaar. Hieruit blijkt de noodzaak om onze aanwezigheid gedurende vele jaren te handhaven, als een rode draad in het leven van sommige mensen. De intensiteit van de steun verschilt, soms verliezen we de persoon zelfs enkele jaren uit het oog, maar we blijven altijd beschikbaar, afhankelijk van de noden en verzoeken van de persoon. De voorgestelde begeleiding wordt immers op maat aangeboden.

De meeste mensen die in 2021 door DIOGENES worden begeleid, zijn minder dan 3 jaar bekend (65%), een bewijs van het actieve werk van haar straathoekwerkers. Zij zijn voortdurend op pad om nieuwe mensen te ontmoeten en nieuwe doelgroepen te begeleiden. In 2021 hebben we bijvoorbeeld tijdens 6 maanden de interculturele bemiddeling en het verkennend straathoekwerk kunnen uitbreiden.

Of ze nu lang geleden of niet ontmoet werden, toegang tot huisvesting en gezondheidszorg zijn terugkerende problemen voor de straatbewoners. Op 31 december 2021 sliepen 43% van hen op straat en 18% in een onthaaltehuis. 62% hadden dan een huisarts. Dit betekent dat (te) veel mensen niet genieten van deze medische toezicht dat essentieel is om de ontwikkeling van chronische ziekten en overlast van de spoeddiensten te voorkomen. Temeer dat de 51% van de dakloze personen met meervoudige problematieken - zoals geestelijke gezondheidsproblemen, drugsverslaving en alcoholisme - zelden toegang hebben tot geschikte instellingen. Dit is niet alleen te wijten aan de drempels en toegangsvoorwaarden voor deze diensten, maar ook aan een onaangepaste werkcultuur, met name de specialisatie van instellingen in de hulpverleningssector. Het recht op huisvesting en het recht op gezondheid zijn grondrechten. Zouden het overheidsbeleid, de instellingen en de werkmethoden niet moeten worden aangepast aan de behoeften die op het terrein worden aangetroffen? 

Daarnaast zijn er nog andere problematieken die moeilijker te meten zijn, zoals discriminatie, moeilijkheden in verband met migratie, racisme, armoede, verbroken banden en afsluiting... De straathoekwerkers van DIOGENES werken ook dagelijks met mensen die dakloosheid combineren met deze moeilijkheden. 

Specifieke problematieken van de intra-Europese migranten

In 2021 hebben we bij DIOGENES 1.187 mensen begeleid, waarvan we data hebben voor 462 mensen die uit een ander EU-land afkomstig waren. Hoewel zij Europese burgers zijn, stellen wij vast dat hun toegang tot rechten vaak beperkt is wegens hun verblijfsstatus (zie PRODEC onderzoek). De verschillen met de Belgische dakloze personen zijn onmiskenbaar: 

• 51% van de dakloze intra-Europese migranten slapen op straat of in een noodopvangcentrum, tegenover 21% van de Belgen.
• Slechts 24% van hen heeft een wettelijk inkomen (OCMW, aangegeven werk, mutualiteit, werkloosheid, pensioen, invaliditeitsuitkering…) tegenover 94% van de Belgen. 

Toch verblijft bijna de helft van de intra-Europese migranten die in 2020 werden begeleid al meer dan vijf jaar in België (48%). En 48% onder hen heeft nog steeds geen verblijfsrecht heeft. Zonder verblijfsrecht beschikken deze “illegalen” niet over een (referentie)adres, terwijl deze een sleutelelement is om administratieve situaties te deblokkeren en  toegang tot de arbeidsmarkt te krijgen. We stellen immers vast dat 96% van de mensen met een illegaal verblijfsstatuut niet bij een gemeente is ingeschreven en dat 98% van hen geen wettig inkomen heeft... Wanneer zij een adres hebben, ontvangen zij over het algemeen geen vervangend inkomen. Slechts 2% van de intra-Europese migranten met illegaal statuut en zonder legaal inkomen ontvangt steun uit het OCMW en geen heeft een aangegeven baan. Dit zijn zeer speciale gevallen. Om te overleven zijn de mensen uit deze groep gedwongen zich te redden door een onofficieel inkomen te vinden (zwartwerk, bedelen, sekswerk...).

Het is duidelijk dat we in België niet kunnen spreken van  universaliteit van rechten. Bij DIOGENES strijden wij er dagelijks voor dat de automatisering, de individualisering en de universaliteit van de rechten voor alle daklozen in Brussel effectief worden. Zijn dit niet de basiselementen voor de opbouw van een meer rechtvaardige, meer solidaire en meer op integratie gerichte samenleving?