Roma interculturele bemiddeling

Daniela Novac, Rom van Roemeense origine, werkt met mensen uit haar eigen gemeenschap in de brusselse straten en in de leefomgeving van daklozen van Roma-origine (thuis, in een kraakpand, in het ziekenhuis, op een dienst, enz.).De eerste stap in haar werk is deze mensen terug te vinden, hun aanwezigheid op te merken op de plaats waar zij gewoonlijk komen, en naar hen toe stappen. Het gaat erom contact te maken, elkaar te leren kennen en zich voor te stellen. Na verloop van tijd ontstaat er een vertrouwensband en kunnen administratieve en sociale procedures in gang worden gezet. Daarnaast werkt Daniela samen met de persoon om hun zelfvertrouwen en eigenwaarde weer op te bouwen.

Wie zijn ze ? 

Onder de Roma die in Brussel wonen, kunnen grofweg drie groepen worden onderscheiden :

1. Geregulariseerde Roma in een marginale situatie: zij hebben een verblijfsrecht in België verkregen, vaak via het statuut van zelfstandige. Over het algemeen werken de mannen in de bouw en de vrouwen in de dienstensector. Anderen hebben een vervangingsinkomen. In dit geval wordt er gewerkt met een integratieprogramma, dat soms wordt opgelegd, soms voorgesteld (b.v. het combineren van Franse cursussen met het zoeken naar werk). Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen zien we deze mensen in de straten van Brussel, de kinderen zitten op school. 
   Deze mensen zijn uitgesloten van hun land van herkomst en leven daar al generaties lang ver weg van de samenleving. Om zich aan te passen aan het sociale systeem zoals dat zich hier heeft ontwikkeld, moeten zij een enorme kloof overbruggen, wat alleen mogelijk is na een ingewikkeld proces dat tijd en steun vereist. Het is niet alleen een kwestie van de bereidheid te hebben om zich aan te passen, om hun manier van leven, hun cultuur te veranderen.
2. Slecht gehuisveste Roma met onregelmatig verblijf: zonder wettig verblijf of inkomen zijn deze gezinnen strikt genomen niet "dakloos", maar zij wonen in (vaak ongezonde) huisvesting, waarvan zij de huur met anderen delen. Bedelen is hun enige legale middel om een inkomen te verwerven om te overleven. Bedelen wordt met het gezin beoefend, vaak met de kinderen om hen niet alleen te laten en omdat het dagelijkse leven dat zij leiden niet de stabiliteit biedt die nodig is om naar school te gaan. 
   Deze mensen zijn beknot in hun mogelijkheden en zijn alleen bezig met de bevrediging van hun primaire behoeften (huisvesting, voedsel). Zij worden om verschillende redenen tegengehouden in hun integratieproces. Gebrek aan onderwijs en analfabetisme bemoeilijken het vinden van een job en houden hen weg van de arbeidsmarkt. Deze mensen, die afkomstig zijn van het platteland en het slachtoffer zijn van racisme, zijn wantrouwig en vinden zeer zelden de steun die zij nodig hebben. Hun verbondenheid met de gemeenschap, waarin zij het voorbeeld moeten geven om de gewoonten van hun voorouders - die aspecten van hun cultuur die hen nog steeds dierbaar zijn - in stand te houden, helpt hen niet om naar de toekomst te kijken en te veranderen.
3. Dakloze Roma: deze gezinnen, die onlangs in België zijn aangekomen, zijn zeer zichtbaar en worden blootgesteld. Sommigen bedelen verspreid in de straten van het stadscentrum en slapen ter plaatse, in kleine familie-eenheden, vaak met pasgeboren baby's. Anderen leven samen in geïmproviseerde kampen op braakliggende terreinen, waarbij hun kleine de facto gemeenschap wordt gevormd door gedeelde leefomstandigheden. Deze gezinnen, die huisvesting vragen maar geen inkomen hebben om er toegang toe te krijgen, worden soms tijdelijk ondergebracht in noodopvangcentra.
   De meeste van deze gezinnen hebben door verschillende Europese landen gereisd waar zij in sloppenwijken hebben gewoond. Ondanks de moeilijke levensomstandigheden in Brussel, willen deze gezinnen niet terugkeren naar hun land van herkomst. Hun aanwezigheid hier wordt gedreven door de hoop op een nieuw begin, en zij proberen zich daaraan vast te houden. Ze spreken geen Frans en leven van giften.

Wat zijn hun behoeften ?

Over het algemeen uiten deze mensen van het begin van ons contact hun dringende primaire behoeften:

1. Steun bij het verkrijgen van een medische kaart van het OCMW - deze kaart geeft recht op medische zorg die de staat ten laste neemt, een recht waarvan iedereen gebruik kan maken en waarvoor men geen verblijfsvergunning hoeft te hebben. De aanvraagprocedure voor zo’n kaart is ingewikkeld voor iemand die geen van onze landstalen spreekt en die niet vertrouwd is met de werking van het OCMW.
2. Informatie en hulp met het indienen van een regularisatie-aanvraag op basis van artikel 9ter (d.w.z. op basis van medische redenen). Deze procedure is voorbehouden aan personen die zwaar ziek zijn – alleen zij maken kans op slagen. Naast een vast adres moet degene die aanspraak wil maken op regularisatie om medische redenen, een behandelende geneesheer in België hebben (wat vaak niet het geval is). Deze arts moet een modelformulier invullen, terwijl een Pro Deo-advocaat de aanvraag bij de Dienst Vreemdelingenzaken indient. De wachttijd op een antwoord is variabelen is vaak zeer lang, gaande van verschillende maanden tot meer dan een jaar. Gedurende deze tijd heeft de betrokkene geen recht op een inkomen.
3. Begeleiding naar een arts, vaak voor dringende medische consultaties voor kinderen, bejaarden, zwangere vrouwen.
4. Informatie en steun over integratie in het algemeen, op alle vlakken: welke rechten hebben Europese onderdanen? Hoe werkt het Belgische sociale stelsel? Hoe toegang krijgen tot werk of een opleiding volgen? Waar Frans leren? Hoe de kinderen inschrijven op school? Enz. In het kader van haar werk treedt Daniela ook op als bemiddelaar op school, maakt ze vertalingen, geeft ze informatie over de Belgische cultuur, …

Naast dit terreinwerk in direct contact met de doelgroep, verschaft Daniela ons team een beter inzicht in het leven van de Roma en de problemen waarmee ze geconfronteerd worden, zowel in hun land van herkomst als in België. Dit geeft ons de mogelijkheid genuanceerder en grondiger antwoord te geven op vragen van derden. Ze deelt ook haar ervaring binnen de sector, door samen te werken aan multiculturele opleidingen in het CBAI - Centre Bruxellois d’Action Interculturelle of bij de AMA.

> Om verder te gaan : lees hier het interview van FEANTSA met Daniela.

Aanbevelingen voor de sociale inclusie van de Roma

Ontdek hier onze 45 aanbevelingen voor een nationale strategie voor de inclusie van de Roma.